Καλλιέργεια Αρετών - "Μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ διάκρισις”

Ορθόδοξο Χριστιανικό Ιστολόγιο
ΔΡΟΜΟΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Περιεχόμενα:

• Καλλιέργεια Αρετών - "Μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ διάκρισις"
• Η αρετή της Ταπείνωσης (αντί του πάθους της Υπερηφάνειας)
• Η αρετή της Ελεημοσύνης (αντί του πάθους της Φιλαργυρίας)
• Η αρετή της Νηστείας (αντί του πάθους της Γαστριμαργίας)
• Η αρετή της Σωφροσύνης (αντί του πάθους της Πορνείας)
• Η αρετή της Αγάπης (αντί του πάθους του Φθόνου)
• Η αρετή της Μακροθυμίας (αντί του πάθους της Οργής)
• Η αρετή της Προσευχής (αντί του πάθους της Ακηδίας)  
• Διάφορες άλλες Αρετές   

----------------------------------------------------------------------------------------

Όπως είπαμε και στην ενότητα "Ξερίζωμα - Εξάλειψη Παθών" ο Χριστιανός διανύει καθημερινά έναν πόλεμο ενάντια στα Πάθη του, τα αρνητικά εκείνα γνωρίσματα της ψυχής που οδηγούν τον άνθρωπο στην αμαρτία και στην απώλεια της σωτηρίας του εν ημέρα κρίσης.
Σκοπός του Χριστιανού στον πόλεμο αυτό είναι η αντικατάσταση αυτών των Παθών με τις αντίστοιχες Χριστιανικές Αρετές, οι οποίες σώζουν τον άνθρωπο και τον οδηγούν στη Βασιλεία του Θεού.

Στην ενότητα αυτή θα αναφερθούμε στις βασικές αρετές που πρέπει να επιδιώκει ο Χριστιανός για να αποκτήσει.

  

Η αρετή της Διάκρισης
 

 "Μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ διάκρισις"

Επιλέξαμε να ξεκινήσουμε με την αρετή της «Διάκρισης», διότι σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας είναι αυτή που στηρίζει όλες τις άλλες αρετές για να είναι τελικά ωφέλιμες για τον πιστό Χριστιανό.
 

Ο Άγιος Αντώνιος θεωρούσε τη Διάκριση βασίλισσα όλων των αρετών, διότι διαφυλάττει τον μοναχό αβλαβή από τα δίχτυα και την απάτη του διαβόλου. Όσες αρετές και αν έχουμε, αν πρώτα δεν έχουμε την αρετή της διάκρισης, τότε κινδυνεύουμε να χάσουμε τα πάντα.

Τί είναι όμως η διάκριση;

«Διάκριση» είναι η ικανότητα κάποιου να ξεχωρίζει, να διακρίνει το σωστό από το λάθος, το καλό από το κακό, το θέλημα του Θεού από το θέλημα του διαβόλου. Είναι «μείζων αρετή» γιατί στη ζωή του Χριστιανού δεν υπάρχουν πάντα συγκεκριμένοι κανόνες για κάθε περίπτωση, ή κάποιες φορές η απόλυτη εφαρμογή ενός ηθικού κανόνα σε μια συγκεκριμένη περίπτωση, μπορεί να συγκρούεται με κάποιον άλλο κανόνα, επομένως ο Χριστιανός πρέπει να έχει την ικανότητα να διακρίνει κάθε φορά τί θα πρέπει να πράξει που να είναι σύμφωνο με το θέλημα του Θεού.

Η τακτική του διαβόλου για να μας αποσπάσει από το θέλημα του Θεού και το σωστό δρόμο για τη σωτηρία της ψυχής μας, είναι να μας ρίξει είτε εξ' αριστερών, απευθείας δηλαδή στην αμαρτία, είτε εκ δεξιών, ωθώντας μας δηλαδή στην υπέρμετρη εφαρμογή, άνευ διάκρισης, κάποιων εντολών του Θεού σε σημείο όμως που να παραβαίνουμε κάποια άλλη εντολή του Θεού χωρίς να το καταλαβαίνουμε και κατά συνέπεια να μην εκτελούμε συνολικά το θέλημα του Θεού και να χάνουμε έτσι τη σωτηρία μας.

Για παράδειγμα ο υπέρμετρος ζήλος για κάποια αρετή στην οποία εξασκούμαστε, όπως αυτή της νηστείας ή της ελεημοσύνης, όταν γίνεται χωρίς διάκριση μπορεί να μας οδηγήσει στην υπερηφάνεια, χάνοντας την αρετή της ταπείνωσης, άρα από τη μία εκτελούμε το θέλημα του Θεού, από την άλλη όμως το αναιρούμε.

Εκ δεξιών φυσικά είναι η νηστεία, είναι δηλαδή κάτι καλό και θεάρεστο, είναι αρετή, γι αυτό και ο διάβολος, έχοντας δει οτι δεν μπορεί να μας ρίξει απευθείας στην αμαρτία εξ΄αριστερών, αφού μας βλέπει οτι αγωνιζόμαστε πνευματικά, προσπαθεί να μας ρίξει εκ δεξιών. Αρπάζει λοιπόν την αρετή της νηστείας που βλέπει οτι την εξασκούμε και μας ωθεί όλο και πιο πολύ σε αυτήν, με πονηριά όμως, προσπαθώντας να μας ξυπνήσει μέσα μας το πάθος της υπερηφάνειας (κολακεύοντάς μας ψιθυριστά στο αυτί για το μεγάλο και ωραίο αγώνα της νηστείας που κάνουμε), ώστε εξασκούμενοι στη μια αρετή να χάσουμε την άλλη την αρετή, αυτή της ταπείνωσης, που είναι μάλιστα και κορυφαία αρετή, άρα τελικά να μην έχουμε κάνει τίποτα και να χάσουμε την ψυχή μας.

Αντίστοιχα πάλι, για παράδειγμα, είναι όταν θέλει ένα γονέας να βοηθήσει πνευματικά το παιδί του, όπου κάνοντάς το αυτό, που είναι καλό και θεάρεστο μεν και υποχρέωση των γονέων, μπορεί να πέσει όμως στο αμάρτημα της άδικης κατάκρισης, ή της σκληροκαρδίας και ότι κάνει να μην το κάνει με αγάπη και φιλευσπλαχνία, όπως είναι ο Θεός Πατέρας μας, αλλά με αδικαιολόγητη αυστηρότητα, χωρίς συγχωρητικότητα κι έτσι να χάνεται ότι καλό έγινε. Και όλα αυτά γιατι δεν υπήρχε διάκριση.

Μένοντας λίγο παραπάνω στο παράδειγμα αυτό, να πούμε οτι χάνουμε τα πάντα, διότι όσα καλά και να κάνει κάποιος στα παιδιά του, ή στον πλησίον του γενικότερα, αν δεν έχει αγάπη και συγχωρητικότητα όμοια με αυτή του Θεού Πατέρα μας, τότε πώς θέλουμε εμάς να μας συγχωρήσει ο Θεός, όταν εμείς δεν συγχωρούμε τους άλλους;  Αφού όπως λέμε στο "Πάτερ ημών": "...καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν..." δηλαδή: "Θεέ Πατέρα μας....συγχώρεσε τις αμαρτίες μας όπως και εμείς συγχωρούμε τις αδικίες που μας κάνουν οι άλλοι..." Δηλαδή ζητάμε από το Θεό να μας συγχωρέσει, όπως ακριβώς και εμείς (ὡς καὶ ἡμεῖς) συγχωρούμε τους άλλους".
Να μην ξεχνάμε επίσης τα λόγια του Χριστού μας:
"ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν" (Κατά Ματθαίον κεφ.7, στ.2)
δηλαδή "με το κριτήριο που κρίνετε θα κριθείτε και με το μέτρο που μετράτε θα μετρηθείτε"

Η διάκριση λοιπόν προηγείται κάθε άλλης αρετής, διότι μας εξασφαλίζει την ταυτόχρονη τήρηση όλων των εντολών του Θεού  και την εφαρμογή όλων των άλλων αρετών. Μπορούμε να καταλάβουμε τη σπουδαιότητα της από τα λόγια του Αδελφόθεου Ιάκωβου στην Καινή Διαθήκη, ο οποίος μας λέει:
"ὅστις γὰρ ὅλον τὸν νόμον τηρήσῃ, πταίσῃ δὲ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος."  (Επιστολή Ιακώβου, κεφ.2, στ.10)
δηλαδή "εκείνος που θα τηρήσει όλες τις διατάξεις του νόμου και παραβεί μία εντολή, είναι ένοχος παραβάσεως όλων των εντολών".

Άρα δηλαδή όσο και να αγωνιζόμαστε πνευματικά, αν δεν έχουμε διάκριση και παραβούμε ακόμη και μέσα από αυτόν τον καλό μας αγώνα μια εντολή του Θεού, έχουμε χάσει όλο τον αγώνα μας.

Και όπως επίσης μας λέει και ο Απόστολος Παύλος, αναφερόμενος στις αρετές που μπορεί να έχει κάποιος, ο οποίος όμως δεν έχει την μεγάλη αρετή της αγάπης :
"καὶ ἐὰν ψωμίσω πάντα τὰ ὑπάρχοντά μου, καὶ ἐὰν παραδῶ τὸ σῶμά μου ἵνα καυθήσωμαι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν ὠφελοῦμαι."
(Προς Κορινθίους Ά, κεφ.13, στ.3) 
δηλαδή: "κι αν ακόμη μοιράσω στους φτωχούς όλα μου τα υπάρχοντα και αν παραδώσω στη φωτιά το σώμα μου για να καεί, αλλά δεν έχω αγάπη, σε τίποτε δεν με ωφελεί."

Γι αυτό λοιπόν σε όλα τα καλά χρειάζεται η διάκριση, ώστε κάνοντας το καλό, ενδύοντας μια αρετή δηλαδή, να μην χάσουμε κάποια άλλη κι έτσι να χαθούμε ολοκληρωτικά. Πολλοί άνθρωποι, που αγωνίζονται πνευματικά αλλά δεν έχουν διάκριση πέφτουν σε πλάνη, θεωρώντας τον εαυτό τους οτι βαδίζει στο δρόμο του Θεού, χωρίς να καταλαβαίνουν όμως τα τραγικά λάθη που κάνουν.

Η διάκριση λοιπόν είναι το φως, το χάρισμα που πρέπει να έχει στην ψυχή του ο Χριστιανός για να μπορεί να ερευνά τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις πράξεις του, ώστε να τις διαχωρίζει και να καταλαβαίνει τί είναι αρεστό από το Θεό, οπότε και αυτό να πράττει. Με τον τρόπο αυτό κατοχυρώνεται ο άνθρωπος και απαλλάσσεται από το ενδεχόμενο της πλάνης. Χωρίς λοιπόν τη διάκριση, καμιά αρετή δεν μπορεί να καλλιεργηθεί σωστά και με ασφάλεια και αν υπάρχει δεν είναι βέβαιο οτι θα διατηρηθεί.
Η διάκριση λοιπόν είναι η γεννήτρια και ο φύλακας όλων των αρετών, είναι το χάρισμα που συγκρατεί την ισορροπία στη ζωή του Χριστιανού.

Μερικά γνωρίσματα του ανθρώπου που έχει διάκριση είναι:

• γνωρίζει αν και πότε θα πρέπει να μιλήσει, τί λόγια θα πει και για ποιό λόγο και  πόσο θα μιλήσει
• γνωρίζει καλά τη σιωπή, ως αποτέλεσμα της ησυχίας που αισθάνεται κανείς κοντά στο Θεό, την οποία και ο ίδιος αισθάνεται και βιώνει
• ενδιαφέρεται για τον αδελφό του και τη σωτηρία της ψυχής του, χωρίς όμως να τον φορτώνει με δυσβάσταχτο φορτίο
• είναι άνθρωπος σεμνός, χαμογελαστός αλλά με μετρημένη όμως διάθεση για αστεία
• ο λόγος του, η ματιά του και γενικά το ύφος του εκπέμπουν την αγάπη, την ειρήνη, την ελπίδα και τη διάθεση επικοινωνίας με τους συνανθρώπους του
• βιώνει την αλήθεια στη ζωή του, απωθώντας κάθε τι ψεύτικο και γενικά το ψέμα από τη ζωή του
• δεν είναι υπερήφανος και εγωιστής, οπότε και έλκει τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος στη ζωή του

Αντίθετα αυτός που δεν έχει διάκριση μπορεί να οδηγηθεί σε καταστάσεις και πάθη που ποικίλλουν ανά περίπτωση, μερικά εκ των οποίων είναι:

• υπερβολή σε όσα πράττει ο ίδιος και ζητάει από τους άλλους
• φανατισμό στα πιστεύω και στις αντιλήψεις του
• εύκολη και άδικη κατάκριση προς τον πλησίον του
• δειλία και απόσυρση με φόβο από το δρόμο του Θεού
• βραδύτητα πνεύματος, έναντι της οξυδέρκειας
• εμμονή σε καταστάσεις και πράξεις
• στείρα ζωή χωρίς καρπούς
• μνησικακία προς τους συνανθρώπους του

Η διάκριση λοιπόν είναι ο οφθαλμός της ψυχής που φωτίζει το Χριστιανό, σε κάθε θέμα της ζωής του, να διακρίνει τις πράξεις εκείνες που είναι σύμφωνες πάντα με το θέλημα του Θεού.

Φυσικά είναι δύσκολο, ειδικά πρωτοεισερχόμενοι στον πνευματικό αγώνα, να αποκτήσουμε την αρετή της διάκρισης.
Τί μπορούμε όμως να κάνουμε; Ας έχουμε υπόψη τα εξής:

* Καταρχήν να μην έχουμε εμπιστοσύνη στο θέλημά μας και στη γνώμη μας, αλλά να συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας (ως έμπειρος και διακριτικός που πρέπει να είναι) για ότι καλό θέλουμε να κάνουμε, για όποιαν αρετή εξασκούμαστε, οπότε να μας συμβουλεύει ανάλογα, ώστε κάνοντας αυτό το καλό να μπορούμε σιγά σιγά να έχουμε τη διάκριση για να μην παραβαίνουμε παράλληλα κάποια άλλη εντολή του Θεού.
 
* Προϋπόθεση για το προηγούμενο όμως και γενικά προϋπόθεση για την αρετή της διάκρισης είναι να έχουμε ταπείνωση, αυτή την μεγάλη αρετή, η οποία βοηθάει στην απόκτηση και κάθε άλλης αρετής. Διότι ο εγωιστής άνθρωπος, αφενός πιστεύει πεισματικά και εγωιστικά στη γνώμη του, οπότε δύσκολα ζητάει τη γνώμη άλλων και αφετέρου επειδή δύσκολα συγχωρεί άρα δύσκολα μπορεί και να διακρίνει το καλό από το κακό.
Με την ταπείνωση λοιπόν μπορούμε να λάβουμε και το χάρισμα της διάκρισης, διότι ας μην ξεχνάμε οτι: 

"ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν"

(Επιστολή Ιακώβου κεφ.4, στ.6)

δηλαδή "Ο Θεός αντιτάσσεται στους υπερήφανους, ενώ αντίθετα στους ταπεινούς δίδει τη Χάρη Του" 

Η αρετή της διάκρισης λοιπόν, σαν χάρισμα που είναι, πως μπορεί να δοθεί από το Θεό στον εγωιστή και στον υπερήφανο, που λόγω του εγωισμού του δεν θέλει να λάβει καμία συμβουλή από πουθενά; Για να ακούσει κάποιος τον άλλον άνθρωπο πρέπει μέσα του να είναι καθαρός, να μην έχει εμμονή στη γνώμη του εγωιστικά, να είναι δηλαδή ταπεινός.
Έχει συμβεί να πληροφορήσει ο Θεός ταπεινό άνθρωπο απλά και μόνο επειδή ήταν ταπεινός. Αναφέρεται η εξής σχετική ιστορία στο "Γεροντικό", όπου ένας γέροντας ζητούσε από Θεό να του δώσει πληροφορία για μια απορία που είχε σε ένα θέμα, οπότε και νήστευε, αγρυπνούσε προσευχόμενος, μέχρι σωματικής εξαντλήσεως χωρίς καμία όμως απάντηση από το Θεό, οπότε στο τέλος όταν είδε οτι δεν γινόταν αλλιώς, αποφάσισε να πάει να ρωτήσει το γείτονά του για το θέμα που τον απασχολούσε και τότε, μόλις ξεκίνησε για να πάει, ο Θεός τον πληροφόρησε για το θέμα του. Όταν λοιπόν ταπεινώθηκε, πηγαίνοντας να ρωτήσει τον άλλο, τότε ακριβώς ελεήθηκε από το Θεό, τότε ενήργησε η Χάρη του Αγίου Πνεύματος. 

* Επίσης θα παρακαλούμε το Θεό να μας χαρίζει τη διάκριση με την προσευχή μας, όπως και κάθε τι άλλο στη ζωή μας φυσικά. Θα Τον παρακαλούμε να μας φωτίζει κάθε φορά που έχουμε να πάρουμε μια απόφαση, προκειμένου να μην παραβούμε το θέλημά Του. Θα πρέπει βέβαια να γνωρίζουμε οτι θέλημα του Θεού μπορεί να είναι και η δοκιμασία που τυχόν θα επιτρέψει να περάσουμε, για τη διαπαιδαγώγηση της ψυχής μας, αν ο Θεός έτσι το έχει ορίσει οτι είναι τελικά συμφέρον για εμάς.

* Πρακτικά τώρα, όπως θα ακούσουμε και παρακάτω στην ομιλία του, τον π. Αθανάσιο Σεβ. Μητροπολίτη Λεμεσού να μας λέει, μπορούμε να καταλάβουμε στην καθημερινή μας ζωή αν βαδίζουμε σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, από τους "καρπούς" μας. Διότι όπως είπε και ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, αναφερόμενους στους ψευδοπροφήτες:

"ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς. μήτι συλλέγουσιν ἀπὸ ἀκανθῶν σταφυλὴν ἢ ἀπὸ τριβόλων σῦκα; οὕτω πᾶν δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖ, τὸ δὲ σαπρὸν δένδρον καρποὺς πονηροὺς ποιεῖ. οὐ δύναται δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς πονηροὺς ποιεῖν, οὐδὲ δένδρον σαπρὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖν." 
(Κατά Ματθαίον κεφ.7, στ.16-17)
δηλαδή: "από τους καρπούς τους θα τους καταλάβετε - μήπως τρυγούν ποτέ από τα αγκάθια σταφύλια, ή από τα τριβόλια σύκα; Έτσι και κάθε δένδρο αγαθό και ήμερο κάνει καλούς καρπούς, ενώ το σάπιο δένδρο κάνει καρπούς επιβλαβείς. Δεν είναι δυνατό ποτέ δένδρο ήμερο να βγάλει επιβλαβείς καρπούς, ούτε σάπιο να βγάλει καλούς"

Μας λέει δηλαδή ο Χριστός οτι όταν θέλουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει μέσα μας, θα το καταλάβουμε από τους καρπούς μας.
Το θέλημα του Θεού λοιπόν, που είναι πάντα το αγαθό και το καλό, γεννά μέσα στην καρδιά μας αντίστοιχους καρπούς. Εάν μέσα στην ψυχή μας δηλαδή έχουμε αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, πίστη, εγκράτεια κλπ, όλα αυτά δηλαδή που είναι καρποί του Αγίου Πνεύματος, τότε υπάρχει μια εγγύηση οτι βαδίζουμε τη μέση και βασιλική οδό.
Εάν όμως μέσα στην καρδιά μας υπάρχει σύγχυση, σκοτάδι, πονηρία, έχθρα, κακία, ιδιοτέλεια και άλλα τέτοια σκοτεινά πάθη, τότε είναι φανερό οτι οι καρποί αυτοί δεν είναι από το Θεό, επομένως δεν χρειάζεται να ψάχνουμε άλλο, διότι δεν ακολουθούμε το θέλημα Του. Διότι σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατόν το Άγιο Πνεύμα να δημιουργήσει σύγχυση και ταραχή της καρδιάς όταν είναι παρόν.

* Επίσης στον πνευματικό μας αγώνα, όπως μας λέει και στην ομιλία του ο π. Αθανάσιος, να μην ξεχνάμε τα λόγια των Αγίων Πατέρων μας που λένε οτι: "τά ἄκρα τῶν δαιμόνων εἰσίν", δηλαδή να μη φτάνουμε στα άκρα, διότι αυτό είναι εκ των διαμόνων, δεν πρέπει δηλαδή να έχουμε "ούτε υπερβολή, ούτε έλλειψη". Πρέπει δηλαδή και να αγωνιζόμαστε, αλλά να μην δοκιμάζουμε πράγματα υπεράνω των δυνάμεων μας. Διότι όπως λέει και ο Απόστολος Παύλος προς τους Κορινθίους:

"Καὶ ἐγώ, ἀδελφοί, οὐκ ἠδυνήθην ὑμῖν λαλῆσαι ὡς πνευματικοῖς, ἀλλ᾿ ὡς σαρκικοῖς, ὡς νηπίοις ἐν Χριστῷ. γάλα ὑμᾶς ἐπότισα καὶ οὐ βρῶμα. οὔπω γὰρ ἠδύνασθε. ἀλλ᾿ οὔτε ἔτι νῦν δύνασθε..."
(Προς Κορινθίους Α', κεφ.3, στ.1-2)
δηλαδή: "κι εγώ αδελφοί, δεν μπόρεσα να σας μιλήσω, να σας διδάξω, σαν σε ανθρώπους ώριμους πνευματικά, αλλά σαν σε ανθρώπους που έχουν ακόμη το σαρκικό φρόνημα, σαν σε νήπια στην πίστη του Χριστού. Σας έθρεψα με γάλα, όχι με στερεή τροφή., γιατι δεν μπορούσατε ακόμα να τη δεχθείτε"

"Γάλα" εννοεί ο Απόστολος τις απλές και εύκολες Χριστιανικές αλήθειες. Δεν τους έδωσε δηλαδή πνευματική τροφή ισχυρή, γιατι τα πνευματικά τους μέτρα δεν ήταν κατάλληλα για να τη δεχθούν.
Στον πνευματικό μας αγώνα λοιπόν, που με μεγάλη διάθεση πιθανόν να ξεκινήσαμε, πρέπει να προσέχουμε να μην φθάνουμε σε υπερβολές, όντας αρχάριοι, διότι δεν μπορούμε να έχουμε τη διάκριση ώστε να μην βρεθούμε ακόμη και σε αρρωστημένες καταστάσεις. Εδώ έχει μεγάλη σημασία η εμπειρία και η διάκριση του Πνευματικού μας στον οποίο, όπως προείπαμε, θα πρέπει να καταφύγουμε και να συμβουλευτούμε. _____________________________________________________________________________
Επιμέλεια κειμένου: Ορθόδοξο Χριστιανικό Ιστολόγιο Δρόμος Ορθοδοξίας
Βοηθητικές πηγές - Βιβλιογραφία: εδώ