Ο Χριστιανός, εκτός από τον κατά σάρκα πατέρα του, οφείλει να έχει και τον Πνευματικό του Πατέρα, εάν θέλει να προχωράει συνειδητά στο δρόμο του Χριστού με σιγουριά και ασφάλεια, σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία μας.
Πνευματικός Πατέρας είναι εκείνος ο Ιερέας που οδηγεί το Χριστιανό στην ενσυνείδητη πίστη και τον κατευθύνει στη συνεπή χριστιανική ζωή.
Ο ρόλος του Πνευματικού Πατέρα είναι πολύ σημαντικός για τον πνευματικό αγώνα του Χριστιανού, αφενός διότι χωρίς Πνευματικό δεν νοείται πνευματικός αγώνας (διότι πλέον ο πιστός βαδίζει εγωιστικά μόνος του, χωρίς καθοδήγηση και χωρίς ταπείνωση, με σίγουρο τον κίνδυνο εκτροχιασμού από τη σωστή πορεία του) και αφετέρου ο Πνευματικός πρέπει να όπως ο καλός γιατρός (όπως θα μας λέει και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης), διότι γιατροί μεν είναι πολλοί και όλοι βοηθάνε, καλοί γιατροί όμως δεν είναι όλοι.
Ο Μέγας Βασίλειος λέει οτι το έργο του Πνευματικού Πατέρα είναι “η επιμέλεια των ψυχών αίματι Χριστού εξηγορασμένων”, οτι ο Πνευματικός Πατέρας είναι ο οδηγός στην εν Χριστώ ζωή, που βοηθάει το πνευματικό του παιδί να αποκτήσει την εν Χριστώ υγεία, δηλαδή τη ζωντανή πίστη και σταθερή πνευματική ζωή.
Όμως ο Πνευματικός Πατέρας για να χειραγωγήσει άλλους στη χριστιανική ζωή θα πρέπει να τη ζει πρώτα ο ίδιος, διότι όπως προτρέπει και ο Απόστολος Παύλος προς τον Τιμόθεο:
"...τύπος γίνου τῶν πιστῶν ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ, ἐν πνεύματι, ἐν πίστει, ἐν ἁγνεία." (Προς Τιμόθεον Α' Επιστολή κεφ. 4, στ.12) δηλαδή: "να γίνεις τύπος και παράδειγμα των πιστών στο λόγο σου, στη συναναστροφή σου με τους άλλους ανθρώπους, στην αγάπη που θα δείχνεις προς τους άλλους, στην πνευματική ζωή, στη φωτισμένη πίστη, στην αγνότητα και καθαρότητα της ζωής σου".
Τα γνωρίσματα του Πνευματικού
Θεμελιώδη γνωρίσματα του Πνευματικού πρέπει να είναι η διορατικότητα και η διάκριση, καθώς και η αγάπη.
Διορατικότητα και διάκριση για να μπορεί να διεισδύει στα μυστικά της καρδιάς του πνευματικού του παιδιού και να καταλαβαίνει τα κρυφά βάθη που ο ίδιος ο Χριστιανός δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει. Η δύναμη αυτή είναι πνευματική και όχι φυσική, αλλά δεν είναι και κάποιο είδος μαντείας, αλλά αποτέλεσμα της Χάρης του Θεού που έχει ο Πνευματικός αυτός, κάτι που προϋποθέτει τη συνεχή προσευχή και τον ασκητικό του αγώνα. Η διάκριση επίσης προϋποθέτει την καθαρότητα της καρδιάς και είναι δωρεά του Αγίου Πνεύματος.
Το εξίσου σημαντικό χάρισμα του Πνευματικού Πατέρα είναι η αγάπη, η ικανότητα δηλαδή να αγαπά τους άλλους και να αισθάνεται τα βάσανα και τους πειρασμούς των άλλων σαν να ήταν δικά του. Η αγάπη, κατά τους Άγιους Πατέρες είναι το θεμέλιο της πνευματικής πατρότητας, διότι όπως αναφέρεται και στην 'Α Ιωάννου επιστολή: "ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν" (Α΄ Ιωάννου κεφ. 4, στ.8), άρα όπως και ο Θεός Πατέρας μας είναι αγάπη (δηλαδή γεμάτος ευσπλαχνία και συγχωρητικότητα) έτσι και ο Πνευματικός μας Πατέρας θα πρέπει να έχει αυτή την αγάπη προς τα πνευματικά του παιδιά.
Και αν καμιά φορά ο Θεός Πατέρας μας επιτρέπει να περάσουμε κάποιες θλίψεις από αγάπη προς εμάς για τη διαπαιδαγώγηση της ψυχής μας, έτσι και εμείς οφείλουμε να δεχόμαστε τις συμβουλές του Πνευματικού μας και τον κανόνα ενδεχομένως που θα μας ορίσει (κανόνα εννοούμε κάποιες πράξεις και ενέργειες που θα μας προτρέψει να κάνουμε, ή να μην κάνουμε, για τη θεραπεία κάποιου πάθους μας, ή για την πνευματική μας ανύψωση γενικότερα) χωρίς γογγυσμό, αλλά να τις θεωρήσουμε ως αποτέλεσμα της αγάπης του προς εμάς.
Ακόμη όμως και στην σπάνια περίπτωση να σφάλει ο Πνευματικός μας στον κανόνα που τυχόν θα μας βάλει, ή στις συμβουλές που θα μας δώσει, οφείλουμε να γνωρίζουμε οτι εάν εμείς κάνουμε υπακοή και ταπεινωθούμε ακολουθώντας τον κανόνα αυτόν, ο Χριστός θα το οδηγήσει προς τον συμφέρον τελικά της ψυχής μας, ακριβώς λόγω της ταπείνωσής μας και της καλής μας προαίρεσης στην υπακοή.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει, οτι: "όπως ο ιατρός πρέπει να ξέρει ποιές είναι οι ασθένειες του σώματος για να τις γιατρεύει, έτσι και αυτός που πρόκειται να γίνει Πνευματικός πρέπει να γνωρίζει ποιές είναι οι ασθένειες της ψυχής, δηλαδή οι αμαρτίες, για να ξέρει και να τις ιατρεύει." (Εξομολογητάριον σελ. 22)
Βλέπουμε εδώ δηλαδή τη συσχέτιση ακριβώς που κάνει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης μεταξύ καλού Πνευματικού και καλού Ιατρού, όπως αναφέραμε και νωρίτερα. Παρόμοια μας μιλάει και σε άλλο σημείο λέγοντας:
"πρώτα ερεύνησε και μάθε ποιός είναι ο πιο έμπειρος Πνευματικός από τους άλλους, διότι λέει ο Μέγας Βασίλειος (όρος κατ΄ Επιτομήν σκθ'), όπως τα πάθη και τις πληγές του σώματος δεν τις δείχνουν οι άνθρωποι στον καθένα, αλλά στους έμπειρους ιατρούς, που ξέρουν να τις θεραπεύουν, έτσι και τα αμαρτήματα πρέπει να φανερώνονται, όχι στον τυχόντα, αλλά σε εκείνους που μπορούν να τα θεραπεύσουν. Η εξαγόρευση των αμαρτημάτων αυτό το λόγο έχει, που έχει η επίδειξη των σωματικών παθών. Όπως λοιπόν τα πάθη του σώματος οι άνθρωποι δεν τα αποκαλύπτουν σε όλους, στους τυχόντες, αλλά σε όσους έχουν πείρα της θεραπείας τους, έτσι και η εξαγόρευση των αμαρτημάτων πρέπει να γίνεται σε όσους μπορούν να θεραπεύουν, σύμφωνα με το γραμμένο "Εμείς οι δυνατοί πρέπει να ανεχόμαστε τις αδυναμίες των άλλων" (Ρωμ. 15,1), δηλαδή να τα θεραπεύσετε με την επιμέλεια." (Εξομολογητάριον, σελ. 246)
Σύμφωνα λοιπόν με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή του Πνευματικού, διότι βέβαια ούτε μόνοι πρέπει να μείνουμε, κινδυνεύοντας στην περίπτωση αυτή να γίνουμε έρμαιο του πονηρού διαβόλου, ο οποίος μπορεί να μας οδηγήσει στο να χάσουμε την ψυχή μας, αλλά ούτε πάλι αντί για τον καλό ποιμένα να ακολουθήσουμε κάποιον "άπειρο γιατρό", διότι και τότε είναι βέβαιο οτι θα υποστούμε πνευματική βλάβη ή θα παραμένουμε διαρκώς αθεράπευτοι.
Να μην ξεχνάμε όμως οτι αν και η επιλογή είναι δική μας και αποτελεί δικαίωμά μας, παρόλα αυτά η ανεύρεση έμπειρου πνευματικού αποτελεί τελικά ένα δώρο του Θεού και μάλιστα μεγάλο δώρο, το οποίο θα ζητήσουμε από τα βάθη της καρδιάς μας στην προσευχή μας προς το Θεό.
Γι αυτό και ο Αγ. Συμεών συμβουλεύει να παρακαλέσουμε εκτενώς το Θεό όπως μας δείξει τον άνθρωπο που θα μας ποιμάνει καλώς και στον οποίο πρέπει να υπακούσουμε στα λεγόμενά του.
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης και ο Πνευματικός μας
Στον Πνευματικό μας οδηγούμαστε και για το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, προκειμένου να είναι το ίδιο πρόσωπο που γνωρίζει πλήρως όλη μας τη ζωή, τις κρυφές και φανερές μας πλευρές, ώστε να μπορεί κατόπιν να μας συμβουλέψει καλύτερα.
Και ενώ κατά το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης γίνεται στην ουσία η απαρίθμηση των αμαρτημάτων μας ενώπιον του Ιερέα, με συντριβή καρδίας και μετάνοια, ζητώντας τη συγχώρεση αυτών, η πνευματική καθοδήγηση και συμβουλευτική διαπαιδαγώγηση που γίνεται στη συνέχεια ή κατά τη διάρκεια της Εξομολόγησης είναι διαφορετική κατάσταση από την Εξομολόγηση.
Αυτό που γίνεται συνήθως σήμερα είναι η ταυτόχρονη Εξομολόγηση και η συμβου-λευτική πνευματική καθοδήγηση και κατήχηση, ενώ στην ουσία το Μυστήριο της Εξομολόγησης περιλαμβάνει μόνο την απαρίθμηση των αμαρτημάτων μας και τη συγχώρηση αυτών.
Ο πιστός θα πρέπει να έχει επίγνωση αυτών των δύο διαφορετικών κατά-στάσεων και να τις διαχωρίζει, χωρίς να επιβαρύνει χρονικά κάποιες φορές τον Πνευματικό του για θέματα που δεν άπτονται των αμαρτημάτων που μόλις εξομολογήθηκε, ταλαιπωρώντας επιπροσθέτως και τους υπόλοιπους Χριστιανούς που περιμένουν τη σειρά τους για να εξομολογηθούν.
Η ανταπόκριση του πνευματικού τέκνου προς τον Πνευματικό του
Τέλος να σημειώσουμε τα εξής, σχετικά με την ανταπόκριση μας ως πνευματικά τέκνα απέναντι προς τον Πνευματικό μας Πατέρα, οτι:
• ανταποκρινόμαστε στην αγάπη που μας δείχνει και τις φροντίδες που καταβάλει ο Πνευματικός μας προς εμάς. Η αγάπη αυτή εκφράζεται κυρίως ως πίστη και εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του.
• ως συνέχεια της αγάπης αυτής ακο-λουθούμε χωρίς δισταγμό και εσωτερική αμφισβήτηση τα όσα ο Πνευματικός μας συμβουλεύει, ή στον κανόνα τον οποίο ενδεχομένως θα μας βάλει - κάνουμε υπακοή δηλαδή.
• εξομολογούμαστε τα πάντα σε αυτόν με εμπιστοσύνη, όχι μόνο όσα κακά πράττουμε, ή καλά που δεν πράττουμε αλλά και όσα σκεφτόμαστε, όλους τους λογισμούς μας δηλαδή. Τίποτε κρυφό δεν πρέπει να έχουμε από τον Πνευματικό μας,
διότι οφείλουμε να γνωρίζουμε οτι μόνο με ταπείνωση και απόλυτη ειλικρίνεια συγχωρούνται τα αμαρτήματά μας από το Θεό.
• δεν επιτρέπεται να έχουμε ταυτόχρονα δύο ή περισσότερους Πνευματικούς, παρά μόνο έναν, καθώς η εξομολόγηση πρέπει να γίνεται διαρκώς και κανονικά στον ίδιο πάντοτε Ιερέα και όχι να προστρέχουμε στον έναν να λέμε τα μισά και στον άλλον τα υπόλοιπα. Να μην ξεχνάμε επίσης, όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, οτι εάν εξομολογηθούμε τις αμαρτίες μας και εν γνώση μας δεν αναφέραμε μία, τότε μένουν όλες ασυγχώρητες από το Θεό.
• εάν για κάποιο σοβαρό λόγο θελήσουμε να μεταβούμε σε άλλον Πνευματικό, να αλλάξουμε Πνευματικό δηλαδή, τότε πρέπει οπωσδήποτε να λάβουμε την ευλογία από τον προηγούμενο Πνευματικό μας για την κίνησή μας αυτή.
Ποτέ δεν αλλάζουμε Πνευματικό χωρίς να ενημερώσουμε τον προηγούμενο και να μας ευλογήσει για αυτό.
Πρακτικοί τρόποι ανεύρεσης του Πνευματικού
Παραθέτουμε παρακάτω την άποψή μας για τους πρακτικούς τρόπους για να βρει ένας Χριστιανός τον κατάλληλο Πνευματικό και είναι οι εξής:
• Να προσευχηθεί στο Θεό για να του φανερώσει Αυτός τον Πνευματικό που θα πρέπει να έχει. Διότι όπως είπαμε, τα πάντα στη ζωή μας είναι δώρο Θεού, πόσο μάλλον η πρώτη μας κίνηση στον πνευματικό μας αγώνα, που είναι η εύρεση του Πνευματικού μας. Θα παρακαλέσουμε λοιπόν το Θεό με θερμή προσευχή και ο Θεός θα φροντίσει, αρκεί να έχουμε πίστη και υπομονή. Αυτή την προσευχή την παραβλέπουν πολλοί Χριστιανοί, αν και είναι η σημαντικότερη προϋπόθεση για τη σωστή επιλογή του Πνευματικού.
• Να διερευνήσει, ρωτώντας άλλους Χριστιανούς και ιδιαιτέρως άλλα πνευμα-τικά παιδιά του συγκεκριμένου Πνευματικού για τη βοήθεια που αποκόμισαν από αυτόν, εφόσον βέβαια οι Χριστιανοί αυτοί είναι ενσυνείδητα μέσα στον πνευματικό αγώνα (κάτι που μπορεί κανείς να διαισθανθεί από τη συναναστροφή με τους Χριστιανούς αυτούς) και δεν είναι απλά χλιαροί Χριστιανοί που από συνήθεια ή για τον τύπο έχουν και κάποιο Πνευματικό. Βέβαια με την απειρία του πρωτοεισερχόμενου στον πνευματικό αγώνα Χριστιανού, ίσως είναι δύσκολο και αυτό ακόμη για να το πράξει, οπότε ένας εύκολος δρόμος είναι:
• Να απευθυνθεί στην Ενορία που υπάγεται ο Χριστιανός, με βάση την κατοικία στην οποία διαμένει, στην πιο γειτονική του συνήθως Εκκλησία και να ξεκινήσει από εκεί. Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε οτι δεν είναι όλοι οι Ιερείς παράλληλα και Πνευματικοί (Εξομολόγοι), παρά μόνο όσοι έχουν λάβει την ειδική ευλογία για το σκοπό αυτό από τον εκάστοτε Επίσκοπο.
Να σημειωθεί εδώ ότι πολλές φορές παρατηρείται το φαινόμενο κάποιοι να γυρνάνε πέρα-δώθε ψάχνοντας για «χαρισματικούς» Πνευματικούς, ιδίως Γεροντάδες, σαν να εξαρτάται η σωτηρία τους από τον Πνευματικό τους. Είναι σημαντικό λοιπόν να τονίζουμε εδώ, ότι δεν θα μας πάει ο Πνευματικός μας στον Παράδεισο εάν εμείς δεν αγωνιζόμαστε.
Αν δεν αγωνιστούμε προσωπικά, τότε το να έχουμε ένα χαρισματούχο Πνευματικό, μόνο την υπερηφάνεια μας μπορεί να μας «θρέψει».
Εξάλλου και ο Ιούδας είχε δίπλα του το Χριστό, αλλά δε θέλησε να ωφεληθεί και έχασε την ψυχή του.
Όταν εξομολογούμαστε με πραγματική μετάνοια, ειλικρίνεια και συντριβή καρδιάς, τότε οι αμαρτίες μας έχουν διαγραφεί και από τον οποιοδήποτε παπά-εξομολόγο της ενορίας μας, ενώ αντιθέτως αν δεν είμαστε ειλικρινείς και αγωνιστές, τότε και τον καλύτερο χαρισματούχο Πνευματικό να έχουμε, δε σωζόμαστε με τίποτε.
Πνευματικός Πατέρας είναι εκείνος ο Ιερέας που οδηγεί το Χριστιανό στην ενσυνείδητη πίστη και τον κατευθύνει στη συνεπή χριστιανική ζωή.
Ο ρόλος του Πνευματικού Πατέρα είναι πολύ σημαντικός για τον πνευματικό αγώνα του Χριστιανού, αφενός διότι χωρίς Πνευματικό δεν νοείται πνευματικός αγώνας (διότι πλέον ο πιστός βαδίζει εγωιστικά μόνος του, χωρίς καθοδήγηση και χωρίς ταπείνωση, με σίγουρο τον κίνδυνο εκτροχιασμού από τη σωστή πορεία του) και αφετέρου ο Πνευματικός πρέπει να όπως ο καλός γιατρός (όπως θα μας λέει και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης), διότι γιατροί μεν είναι πολλοί και όλοι βοηθάνε, καλοί γιατροί όμως δεν είναι όλοι.
Ο Μέγας Βασίλειος λέει οτι το έργο του Πνευματικού Πατέρα είναι “η επιμέλεια των ψυχών αίματι Χριστού εξηγορασμένων”, οτι ο Πνευματικός Πατέρας είναι ο οδηγός στην εν Χριστώ ζωή, που βοηθάει το πνευματικό του παιδί να αποκτήσει την εν Χριστώ υγεία, δηλαδή τη ζωντανή πίστη και σταθερή πνευματική ζωή.
Όμως ο Πνευματικός Πατέρας για να χειραγωγήσει άλλους στη χριστιανική ζωή θα πρέπει να τη ζει πρώτα ο ίδιος, διότι όπως προτρέπει και ο Απόστολος Παύλος προς τον Τιμόθεο:
"...τύπος γίνου τῶν πιστῶν ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ, ἐν πνεύματι, ἐν πίστει, ἐν ἁγνεία." (Προς Τιμόθεον Α' Επιστολή κεφ. 4, στ.12) δηλαδή: "να γίνεις τύπος και παράδειγμα των πιστών στο λόγο σου, στη συναναστροφή σου με τους άλλους ανθρώπους, στην αγάπη που θα δείχνεις προς τους άλλους, στην πνευματική ζωή, στη φωτισμένη πίστη, στην αγνότητα και καθαρότητα της ζωής σου".
Τα γνωρίσματα του Πνευματικού
Θεμελιώδη γνωρίσματα του Πνευματικού πρέπει να είναι η διορατικότητα και η διάκριση, καθώς και η αγάπη.
Διορατικότητα και διάκριση για να μπορεί να διεισδύει στα μυστικά της καρδιάς του πνευματικού του παιδιού και να καταλαβαίνει τα κρυφά βάθη που ο ίδιος ο Χριστιανός δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει. Η δύναμη αυτή είναι πνευματική και όχι φυσική, αλλά δεν είναι και κάποιο είδος μαντείας, αλλά αποτέλεσμα της Χάρης του Θεού που έχει ο Πνευματικός αυτός, κάτι που προϋποθέτει τη συνεχή προσευχή και τον ασκητικό του αγώνα. Η διάκριση επίσης προϋποθέτει την καθαρότητα της καρδιάς και είναι δωρεά του Αγίου Πνεύματος.
Το εξίσου σημαντικό χάρισμα του Πνευματικού Πατέρα είναι η αγάπη, η ικανότητα δηλαδή να αγαπά τους άλλους και να αισθάνεται τα βάσανα και τους πειρασμούς των άλλων σαν να ήταν δικά του. Η αγάπη, κατά τους Άγιους Πατέρες είναι το θεμέλιο της πνευματικής πατρότητας, διότι όπως αναφέρεται και στην 'Α Ιωάννου επιστολή: "ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν" (Α΄ Ιωάννου κεφ. 4, στ.8), άρα όπως και ο Θεός Πατέρας μας είναι αγάπη (δηλαδή γεμάτος ευσπλαχνία και συγχωρητικότητα) έτσι και ο Πνευματικός μας Πατέρας θα πρέπει να έχει αυτή την αγάπη προς τα πνευματικά του παιδιά.
Και αν καμιά φορά ο Θεός Πατέρας μας επιτρέπει να περάσουμε κάποιες θλίψεις από αγάπη προς εμάς για τη διαπαιδαγώγηση της ψυχής μας, έτσι και εμείς οφείλουμε να δεχόμαστε τις συμβουλές του Πνευματικού μας και τον κανόνα ενδεχομένως που θα μας ορίσει (κανόνα εννοούμε κάποιες πράξεις και ενέργειες που θα μας προτρέψει να κάνουμε, ή να μην κάνουμε, για τη θεραπεία κάποιου πάθους μας, ή για την πνευματική μας ανύψωση γενικότερα) χωρίς γογγυσμό, αλλά να τις θεωρήσουμε ως αποτέλεσμα της αγάπης του προς εμάς.
Ακόμη όμως και στην σπάνια περίπτωση να σφάλει ο Πνευματικός μας στον κανόνα που τυχόν θα μας βάλει, ή στις συμβουλές που θα μας δώσει, οφείλουμε να γνωρίζουμε οτι εάν εμείς κάνουμε υπακοή και ταπεινωθούμε ακολουθώντας τον κανόνα αυτόν, ο Χριστός θα το οδηγήσει προς τον συμφέρον τελικά της ψυχής μας, ακριβώς λόγω της ταπείνωσής μας και της καλής μας προαίρεσης στην υπακοή.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει, οτι: "όπως ο ιατρός πρέπει να ξέρει ποιές είναι οι ασθένειες του σώματος για να τις γιατρεύει, έτσι και αυτός που πρόκειται να γίνει Πνευματικός πρέπει να γνωρίζει ποιές είναι οι ασθένειες της ψυχής, δηλαδή οι αμαρτίες, για να ξέρει και να τις ιατρεύει." (Εξομολογητάριον σελ. 22)
Βλέπουμε εδώ δηλαδή τη συσχέτιση ακριβώς που κάνει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης μεταξύ καλού Πνευματικού και καλού Ιατρού, όπως αναφέραμε και νωρίτερα. Παρόμοια μας μιλάει και σε άλλο σημείο λέγοντας:
"πρώτα ερεύνησε και μάθε ποιός είναι ο πιο έμπειρος Πνευματικός από τους άλλους, διότι λέει ο Μέγας Βασίλειος (όρος κατ΄ Επιτομήν σκθ'), όπως τα πάθη και τις πληγές του σώματος δεν τις δείχνουν οι άνθρωποι στον καθένα, αλλά στους έμπειρους ιατρούς, που ξέρουν να τις θεραπεύουν, έτσι και τα αμαρτήματα πρέπει να φανερώνονται, όχι στον τυχόντα, αλλά σε εκείνους που μπορούν να τα θεραπεύσουν. Η εξαγόρευση των αμαρτημάτων αυτό το λόγο έχει, που έχει η επίδειξη των σωματικών παθών. Όπως λοιπόν τα πάθη του σώματος οι άνθρωποι δεν τα αποκαλύπτουν σε όλους, στους τυχόντες, αλλά σε όσους έχουν πείρα της θεραπείας τους, έτσι και η εξαγόρευση των αμαρτημάτων πρέπει να γίνεται σε όσους μπορούν να θεραπεύουν, σύμφωνα με το γραμμένο "Εμείς οι δυνατοί πρέπει να ανεχόμαστε τις αδυναμίες των άλλων" (Ρωμ. 15,1), δηλαδή να τα θεραπεύσετε με την επιμέλεια." (Εξομολογητάριον, σελ. 246)
Σύμφωνα λοιπόν με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή του Πνευματικού, διότι βέβαια ούτε μόνοι πρέπει να μείνουμε, κινδυνεύοντας στην περίπτωση αυτή να γίνουμε έρμαιο του πονηρού διαβόλου, ο οποίος μπορεί να μας οδηγήσει στο να χάσουμε την ψυχή μας, αλλά ούτε πάλι αντί για τον καλό ποιμένα να ακολουθήσουμε κάποιον "άπειρο γιατρό", διότι και τότε είναι βέβαιο οτι θα υποστούμε πνευματική βλάβη ή θα παραμένουμε διαρκώς αθεράπευτοι.
Να μην ξεχνάμε όμως οτι αν και η επιλογή είναι δική μας και αποτελεί δικαίωμά μας, παρόλα αυτά η ανεύρεση έμπειρου πνευματικού αποτελεί τελικά ένα δώρο του Θεού και μάλιστα μεγάλο δώρο, το οποίο θα ζητήσουμε από τα βάθη της καρδιάς μας στην προσευχή μας προς το Θεό.
Γι αυτό και ο Αγ. Συμεών συμβουλεύει να παρακαλέσουμε εκτενώς το Θεό όπως μας δείξει τον άνθρωπο που θα μας ποιμάνει καλώς και στον οποίο πρέπει να υπακούσουμε στα λεγόμενά του.
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης και ο Πνευματικός μας
Στον Πνευματικό μας οδηγούμαστε και για το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, προκειμένου να είναι το ίδιο πρόσωπο που γνωρίζει πλήρως όλη μας τη ζωή, τις κρυφές και φανερές μας πλευρές, ώστε να μπορεί κατόπιν να μας συμβουλέψει καλύτερα.
Και ενώ κατά το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης γίνεται στην ουσία η απαρίθμηση των αμαρτημάτων μας ενώπιον του Ιερέα, με συντριβή καρδίας και μετάνοια, ζητώντας τη συγχώρεση αυτών, η πνευματική καθοδήγηση και συμβουλευτική διαπαιδαγώγηση που γίνεται στη συνέχεια ή κατά τη διάρκεια της Εξομολόγησης είναι διαφορετική κατάσταση από την Εξομολόγηση.
Αυτό που γίνεται συνήθως σήμερα είναι η ταυτόχρονη Εξομολόγηση και η συμβου-λευτική πνευματική καθοδήγηση και κατήχηση, ενώ στην ουσία το Μυστήριο της Εξομολόγησης περιλαμβάνει μόνο την απαρίθμηση των αμαρτημάτων μας και τη συγχώρηση αυτών.
Ο πιστός θα πρέπει να έχει επίγνωση αυτών των δύο διαφορετικών κατά-στάσεων και να τις διαχωρίζει, χωρίς να επιβαρύνει χρονικά κάποιες φορές τον Πνευματικό του για θέματα που δεν άπτονται των αμαρτημάτων που μόλις εξομολογήθηκε, ταλαιπωρώντας επιπροσθέτως και τους υπόλοιπους Χριστιανούς που περιμένουν τη σειρά τους για να εξομολογηθούν.
Η ανταπόκριση του πνευματικού τέκνου προς τον Πνευματικό του
Τέλος να σημειώσουμε τα εξής, σχετικά με την ανταπόκριση μας ως πνευματικά τέκνα απέναντι προς τον Πνευματικό μας Πατέρα, οτι:
• ανταποκρινόμαστε στην αγάπη που μας δείχνει και τις φροντίδες που καταβάλει ο Πνευματικός μας προς εμάς. Η αγάπη αυτή εκφράζεται κυρίως ως πίστη και εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του.
• ως συνέχεια της αγάπης αυτής ακο-λουθούμε χωρίς δισταγμό και εσωτερική αμφισβήτηση τα όσα ο Πνευματικός μας συμβουλεύει, ή στον κανόνα τον οποίο ενδεχομένως θα μας βάλει - κάνουμε υπακοή δηλαδή.
• εξομολογούμαστε τα πάντα σε αυτόν με εμπιστοσύνη, όχι μόνο όσα κακά πράττουμε, ή καλά που δεν πράττουμε αλλά και όσα σκεφτόμαστε, όλους τους λογισμούς μας δηλαδή. Τίποτε κρυφό δεν πρέπει να έχουμε από τον Πνευματικό μας,
διότι οφείλουμε να γνωρίζουμε οτι μόνο με ταπείνωση και απόλυτη ειλικρίνεια συγχωρούνται τα αμαρτήματά μας από το Θεό.
• δεν επιτρέπεται να έχουμε ταυτόχρονα δύο ή περισσότερους Πνευματικούς, παρά μόνο έναν, καθώς η εξομολόγηση πρέπει να γίνεται διαρκώς και κανονικά στον ίδιο πάντοτε Ιερέα και όχι να προστρέχουμε στον έναν να λέμε τα μισά και στον άλλον τα υπόλοιπα. Να μην ξεχνάμε επίσης, όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, οτι εάν εξομολογηθούμε τις αμαρτίες μας και εν γνώση μας δεν αναφέραμε μία, τότε μένουν όλες ασυγχώρητες από το Θεό.
• εάν για κάποιο σοβαρό λόγο θελήσουμε να μεταβούμε σε άλλον Πνευματικό, να αλλάξουμε Πνευματικό δηλαδή, τότε πρέπει οπωσδήποτε να λάβουμε την ευλογία από τον προηγούμενο Πνευματικό μας για την κίνησή μας αυτή.
Ποτέ δεν αλλάζουμε Πνευματικό χωρίς να ενημερώσουμε τον προηγούμενο και να μας ευλογήσει για αυτό.
Πρακτικοί τρόποι ανεύρεσης του Πνευματικού
Παραθέτουμε παρακάτω την άποψή μας για τους πρακτικούς τρόπους για να βρει ένας Χριστιανός τον κατάλληλο Πνευματικό και είναι οι εξής:
• Να προσευχηθεί στο Θεό για να του φανερώσει Αυτός τον Πνευματικό που θα πρέπει να έχει. Διότι όπως είπαμε, τα πάντα στη ζωή μας είναι δώρο Θεού, πόσο μάλλον η πρώτη μας κίνηση στον πνευματικό μας αγώνα, που είναι η εύρεση του Πνευματικού μας. Θα παρακαλέσουμε λοιπόν το Θεό με θερμή προσευχή και ο Θεός θα φροντίσει, αρκεί να έχουμε πίστη και υπομονή. Αυτή την προσευχή την παραβλέπουν πολλοί Χριστιανοί, αν και είναι η σημαντικότερη προϋπόθεση για τη σωστή επιλογή του Πνευματικού.
• Να διερευνήσει, ρωτώντας άλλους Χριστιανούς και ιδιαιτέρως άλλα πνευμα-τικά παιδιά του συγκεκριμένου Πνευματικού για τη βοήθεια που αποκόμισαν από αυτόν, εφόσον βέβαια οι Χριστιανοί αυτοί είναι ενσυνείδητα μέσα στον πνευματικό αγώνα (κάτι που μπορεί κανείς να διαισθανθεί από τη συναναστροφή με τους Χριστιανούς αυτούς) και δεν είναι απλά χλιαροί Χριστιανοί που από συνήθεια ή για τον τύπο έχουν και κάποιο Πνευματικό. Βέβαια με την απειρία του πρωτοεισερχόμενου στον πνευματικό αγώνα Χριστιανού, ίσως είναι δύσκολο και αυτό ακόμη για να το πράξει, οπότε ένας εύκολος δρόμος είναι:
• Να απευθυνθεί στην Ενορία που υπάγεται ο Χριστιανός, με βάση την κατοικία στην οποία διαμένει, στην πιο γειτονική του συνήθως Εκκλησία και να ξεκινήσει από εκεί. Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε οτι δεν είναι όλοι οι Ιερείς παράλληλα και Πνευματικοί (Εξομολόγοι), παρά μόνο όσοι έχουν λάβει την ειδική ευλογία για το σκοπό αυτό από τον εκάστοτε Επίσκοπο.
Να σημειωθεί εδώ ότι πολλές φορές παρατηρείται το φαινόμενο κάποιοι να γυρνάνε πέρα-δώθε ψάχνοντας για «χαρισματικούς» Πνευματικούς, ιδίως Γεροντάδες, σαν να εξαρτάται η σωτηρία τους από τον Πνευματικό τους. Είναι σημαντικό λοιπόν να τονίζουμε εδώ, ότι δεν θα μας πάει ο Πνευματικός μας στον Παράδεισο εάν εμείς δεν αγωνιζόμαστε.
Αν δεν αγωνιστούμε προσωπικά, τότε το να έχουμε ένα χαρισματούχο Πνευματικό, μόνο την υπερηφάνεια μας μπορεί να μας «θρέψει».
Εξάλλου και ο Ιούδας είχε δίπλα του το Χριστό, αλλά δε θέλησε να ωφεληθεί και έχασε την ψυχή του.
Όταν εξομολογούμαστε με πραγματική μετάνοια, ειλικρίνεια και συντριβή καρδιάς, τότε οι αμαρτίες μας έχουν διαγραφεί και από τον οποιοδήποτε παπά-εξομολόγο της ενορίας μας, ενώ αντιθέτως αν δεν είμαστε ειλικρινείς και αγωνιστές, τότε και τον καλύτερο χαρισματούχο Πνευματικό να έχουμε, δε σωζόμαστε με τίποτε.
Το Άγιο Πνεύμα στη σχέση μας με τον Πνευματικό - π. Νικόλαος Μανώλης